પોતાના સ્થળાંતરથી કંટાળીને નોકરીને પડતી મૂકી અને કર્યું એવું કે હવે તે કમાઈ છે……

સ્થળાંતર એ આપણા દેશની મોટી સમસ્યા છે. છેલ્લા ઘણા દાયકાઓથી યુપી-બિહાર, ઉત્તરાખંડ, રાજસ્થાન જેવા રાજ્યોમાંથી લોકો સ્થળાંતર કરવા મજબૂર છે. સ્થળાંતરનું કારણ એ છે કે તેમના રાજ્યમાં રોજગાર નામની કોઈ વસ્તુ નથી. ઉત્તરાખંડમાં કુદરતના પ્રકોપથી લોકો પરેશાન છે. રાજસ્થાનમાં રેતાળ જમીન પર કંઈ ઉગતું નથી.

યુપી-બિહાર જેવા મોટા રાજ્યોમાં રોજગાર માટે ફેક્ટરી-કંપનીનો અભાવ છે. તેથી લોકો ત્યાંથી સ્થળાંતર કરી સમૃદ્ધ રાજ્યો તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. જો કે, અન્ય રાજ્યોમાં પણ તેમની મુશ્કેલીઓ ઓછી થતી નથી. તેમને અહીં મહેનત કરતાં પણ ઓછી મહેનતે મજૂર બનાવવામાં આવે છે.

અમે દેશમાં લોકડાઉન દરમિયાન પણ જોયું હતું કે કેવી રીતે અન્ય રાજ્યોના લોકો તેમના ઘરે જવા માટે ઘરે-ઘરે ઠોકર ખાઈ રહ્યા હતા. શહેરમાં, તેઓને આજીવિકાની કટોકટીનો સામનો કરવો પડ્યો અને ગામમાં જવા માટે રેલ-બસો બંધ કરવામાં આવી. આવા જ કેટલાક સંજોગો જોઈને ઉત્તરાખંડની એક છોકરી દિવ્યા રાવત પરેશાન થઈ ગઈ. પરિણામે, તેણીની નોકરી છોડીને, તેણીએ નક્કી કર્યું કે હવે તે આ સ્થળાંતર બંધ કરશે. મુખ્યપ્રધાનથી લઈને રાષ્ટ્રપતિ સુધી, તેમણે હિજરતને રોકવા માટે જે કર્યું તેના વખાણ થયા.

દિવ્યા રાવત ઉત્તરાખંડની છે. તેમણે એમિટી યુનિવર્સિટીમાંથી સામાજિક કાર્યમાં માસ્ટર્સની ડિગ્રી મેળવી. ત્યારબાદ દિવ્યા એક NGOમાં જોડાઈ. જ્યાં માનવ અધિકારના મુદ્દે લોકોને જાગૃત કરવાનું કામ કરવાનું હતું. આ દરમિયાન વર્ષ 2013માં ઉત્તરાખંડમાં પૂર આવ્યું હતું. જેના કારણે અનેક લોકોએ ત્યાંથી હિજરત કરવી પડી હતી. દિવ્યા આ ભાગીને જોઈને ખૂબ જ પરેશાન થઈ ગઈ. તેણી તેને રોકવા માંગતી હતી. આ માટે દિવ્યાએ એક પ્લાન તૈયાર કર્યો.

ચાલો જાણીએ શું હતો તે પ્લાન… હિજરતને રોકવા માટે દિવ્યાએ નોકરી છોડવાનો નિર્ણય કર્યો. આ પછી, તેમણે સ્થાનિક સ્તરે રાજ્યના લોકોને રોજગારી આપવાનું અભિયાન શરૂ કર્યું અને મશરૂમની ખેતી શરૂ કરી. મશરૂમ પ્રોસેસિંગ યુનિટ સ્થાપવાનું પણ નક્કી કર્યું. જેથી કામને મોટા પાયે વિસ્તારી શકાય.

ઉત્તરાખંડની દિવ્યા રાવતે આજે પોતાના જીવનમાં એક અલગ જ ઓળખ બનાવી છે. 30 વર્ષની દિવ્યા રાવત આજે ‘મશરૂમ ગર્લ’ તરીકે ફેમસ થઈ ગઈ છે. ઉત્તરાખંડ સરકારે આજે તેમને મશરૂમ્સના બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર તરીકે નિયુક્ત કર્યા છે. દિવ્યાની આ પહેલને કારણે આજે સ્થાનિક સ્તરે લોકોને રોજગારી મળી રહી છે. દિવ્યા પણ આજે વાર્ષિક 5 કરોડની કમાણી કરી રહી છે. આ સાથે લગભગ 7 હજાર ખેડૂતોને તેનો સીધો લાભ મળી રહ્યો છે.

દિવ્યા રાવત જણાવે છે કે મશરૂમ એક એવો પાક છે જેમાં ઓછા ખર્ચે વધુ નફો મેળવી શકાય છે. જ્યારે અન્ય પાકોમાં ખર્ચ વધુ અને નફો ઓછો મળે છે. આ અંગે તેણી કહે છે કે ભાવમાં તફાવત ખેડૂતોનું જીવન બદલી શકે છે. તેણી કહે છે કે તેણીએ પ્રથમ મશરૂમની ખેતી માટે ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. તે ઈચ્છતી હતી કે આ ખેતીને હાઉસ હોલ્ડ પ્રોજેક્ટ બનાવવામાં આવે.

જેથી સ્થાનિક લોકો પણ તેમાં જોડાઈ શકે. આ માટે તેણે મશરૂમની ખેતી શીખી અને સંશોધન કર્યું. ઉત્તરાખંડના હવામાનને ધ્યાનમાં રાખીને, મશરૂમની વિવિધતા સિઝન અનુસાર પસંદ કરવામાં આવી હતી. જેથી જોખમ ઓછું રહે. બધું જોયા પછી તેણે દેહરાદૂનમાં સૌમ્યા ફૂડ્સ પ્રાઈવેટ લિમિટેડની સ્થાપના કરી. જેની કિંમત ત્રણ લાખ રૂપિયા આવી.

દિવ્યા રાવતે તેની રિસર્ચ લેબ વર્ષ 2016માં શરૂ કરી હતી. મશરૂમની ખેતીની શરૂઆતમાં તે માત્ર 4,000 કિલો મશરૂમ વેચતી હતી. પરંતુ ગયા વર્ષે તેમનું ઉત્પાદન વધીને 1.2 લાખથી વધુ થયું હતું. આજે દિવ્યા મશરૂમ નૂડલ, મશરૂમ જ્યુસ, મશરૂમ બિસ્કીટ જેવી વસ્તુઓ પણ બનાવી રહી છે. હાલમાં તે 70 થી વધુ ઉત્પાદનોનું ઉત્પાદન કરી રહી છે. ઉપરાંત, તેણીની સંશોધન પ્રયોગશાળાની મદદથી, તેણીએ બટનો, ઓઇસ્ટર્સ અને દૂધિયું મશરૂમ્સની ખેતીમાં સાહસ કર્યું છે. ખેતીની સાથે દિવ્યા આજે કાર્ડિસેફ મિલિટરી મશરૂમ્સ પણ ઉગાડે છે. જેની કિંમત બજારમાં 3 લાખ રૂપિયા પ્રતિ કિલોથી વધુ છે. એકંદરે, દિવ્યા આ બધાથી વાર્ષિક રૂ. 5 કરોડની કમાણી કરી રહી છે.

દિવ્યા કહે છે કે નોકરી છોડી ત્યારથી તે સતત ઇચ્છતી હતી કે લોકોને સ્થાનિક સ્તરે રોજગાર આપવામાં આવે. તેમજ મહિલાઓને આત્મનિર્ભર બનાવવી જોઈએ. આ હેતુથી આજે દેશભરમાંથી 7 હજાર ખેડૂતો તેમની સાથે જોડાયેલા છે. તેણી કહે છે કે મશરૂમની ખેતી કરનારાઓને વધુ સારા દરો મળે તે માટે સો કરતાં વધુ ભાગીદારો તેની સાથે જોડાયેલા છે. તેઓ મશરૂમની ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ‘ઈન્ક્યુબેશન સેન્ટર’ તરીકે કામ કરી રહ્યા છે. જે અંતર્ગત ખેડૂતોને નવી ટેકનોલોજી, બહેતર બજાર, માર્કેટિંગ પદ્ધતિ વિશે માહિતી આપવામાં આવે છે. જેથી તેઓ તેમના ઉત્પાદનની સારી કિંમત મેળવી શકે.

દિવ્યા આજે ખેતીને નવા સ્તરે લઈ જઈ રહી છે. તે સ્થાનિક સ્તરે પણ દેશના લોકોને કેવી રીતે રોજગારી આપવી જોઈએ તેના પર કામ કરી રહી છે. મહિલાઓને સફળ થવા માટે સશક્તિકરણ, ટકાઉ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવું અને ખેતીમાં નવીનતાઓને અપનાવવી. આ માટે ઉત્તરાખંડ સરકારે તેને 2016માં રાજ્યમાં મશરૂમની ખેતીનો બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર બનાવ્યો હતો.

વર્ષ 2016માં દિવંગત પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ પ્રણવ મુખર્જીએ પણ તેમને ‘નારી શક્તિ પુરસ્કાર’થી નવાજ્યા હતા. આ બધું કૃષિ ક્ષેત્રે તેમના યોગદાનને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવ્યું હતું. દિવ્યા જણાવે છે કે શરૂઆતના દિવસોમાં જ્યારે તે પોતાની નોકરી છોડીને મશરૂમની ખેતી કરવા આવી ત્યારે લોકો તેને ખીજાઈ રહ્યા હતા કારણ કે આવી સારી નોકરીને કોણ ગુમાવે.